Historia / History
1919 – 1939
Już od chwili powstania Katedry Higieny Szkolnej i Wychowania Fizycznego w 1919 r. (od 1924 r. samodzielne Studium Wychowania Fizycznego) były wykonywane przez studentów ćwiczenia naturalnych form ruchowych: biegu, skoku i rzutu. Wchodziły one najpierw do programu zajęć praktycznych z innych przedmiotów: ćwiczeń w grach i sportach czy gimnastyki, a po 1921 r. przyjęły postać nauczania i doskonalenia poszczególnych konkurencji jako „ćwiczenia w lekkiej atletyce”. Zajęcia prowadzili wówczas: Jan Baran, Walerian Sikorski, Mieczysław Balcer i Władysław Czarniecki dla mężczyzn oraz J. Pilewska, Aniela Pigoniówna i Maria Lanżanka-Kucnerowiczowa dla kobiet. Od kandydatów wymagano wysokiej sprawności fizycznej. Kształcono nie tylko nauczycieli, ale także instruktorów sportowych dla potrzeb klubów i wojska. Eugeniusz Piasecki widział w lekkiej atletyce wiele walorów, podkreślał piękno jej form ruchowych i harmonijny rozwój ciała. Wśród studentów tego okresu byli czołowi lekkoatleci ówczesnej Polski: Mieczysław Balcer, Karol Hoffmann, Paweł Schmidt i Maria Lanżanka. W okresie międzywojennym nie podejmowano jeszcze problematyki badawczej nawiązującej do lekkiej atletyki, ale zapowiedzią zmiany były planowane prace magisterskie absolwentów Studium WF, Karola Hoffmanna i Pawła Schmidta. Ustalono tematy, lecz realizację przerwała wojna.
1945 – 1949
W 1945 r. egzaminy magisterskie złożyli Karol Hoffmann („Wpływ współzawodnictwa na wyniki biegów krótkich w zależności od typów rasowych”) i Paweł Schmidt („Właściwości psychiczne lekkoatletów”). Ich prace można uznać za pierwsze efekty działań naukowych w obszarze lekkiej atletyki w ramach Studium WF. Zaraz po ukończeniu studiów mgr Karol Hoffmann stał się nauczycielem młodych asystentów – organizował praktyczne doszkolenia i dyskusje, analizował filmy szkoleniowe, tłumaczył fachowe artykuły obcojęzyczne oraz, jako trener kadry narodowej, zabierał młodszych kolegów na obozy sportowe.
1950 – 1955
Zakład Lekkiej Atletyki jako samodzielna jednostka organizacyjna został powołany do życia 26 października 1950 r., a od 1 stycznia 1954 r. wszedł w skład Katedry Sportów. Pierwszym kierownikiem Zakładu został mgr Karol Hoffmann. Jego zespół stanowili: mgr Zofia Leszner, Zbigniew Noszczyński, Andrzej Wierzbicki i Zdobysław Stawczyk. Ten ostatni przejął funkcję kierownika od 1 maja 1954 r. Zakład mieścił się początkowo w baraku Ośrodka Szkoleniowego Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej przy ul. Droga Dębińska 8. Pracownicy mieli do dyspozycji tylko jedno niewielkie, skromnie wyposażone pomieszczenie, pełniące także rolę szatni i magazynu sportowego.
Pracownicy Zakładu coraz częściej byli wykładowcami na konferencjach metodycznych, kursach trenerskich i instruktorskich Polskiego Związku Lekkiej Atletyki, a ich opracowania ukazywały się w biuletynach związkowych. Dokonywano obserwacji podczas zawodów lekkoatletycznych, rejestrując m.in. ćwiczenia stosowane w rozgrzewce przez najlepszych zawodników i elementarne parametry techniki konkurencji lekkoatletycznych. Wszystko to stanowiło wstęp do działalności naukowo-badawczej. Najcenniejszym efektem tego okresu było opracowanie systematyki nauczania i podstaw techniki wszystkich konkurencji lekkoatletycznych. Brak było bowiem prawie zupełnie literatury fachowej w tym zakresie.
1956 – 1965
W tych latach zaczęły się pojawiać na łamach różnych wydawnictw liczne artykuły i doniesienia metodyczno-szkoleniowe pracowników Zakładu. Brak własnych instrumentów badawczych skłaniał do współpracy z innymi jednostkami uczelni. W wyniku tej współpracy jako pierwszy doktoryzował się Karol Hoffmann (1961), a po nim Zdobysław Stawczyk (1963). Problematyka badawcza obejmowała pięć głównych obszarów: (1) budowę ciała lekkoatletów, (2) rytmy biologiczne w sporcie, (3) dynamikę rozwoju wyników sportowych, (4) sprawność motoryczną ogólną i specjalną oraz (5) trening lekkoatletyczny.
1966 – 1980
W ten okres pracownicy Zakładu wkroczyli z dużym doświadczeniem badawczym i metodyczno-szkoleniowym. Poszerzyli krąg zainteresowań badawczych o wieloboje lekkoatletyczne oraz fizjologiczne i biochemiczne aspekty wysiłku w biegach średnich i długich. Opublikowali w tych latach ok. 200 pozycji, w tym kilka prac monograficznych. Pokaźna seria skryptów i podręczników uwzględniających wyniki badań naukowych w lekkiej atletyce stanowiła oryginalne kompendium wiedzy o tej dyscyplinie sportu. Wśród nich znalazła się monografia habilitacyjna dr. Zdobysława Stawczyka (1967). W 1969 r. Zdobysław Stawczyk został powołany na stanowisko docenta, w 1972 r. złożył kolokwium habilitacyjne, a w 1976 r. otrzymał nominację profesorską. Ten pierwszy samodzielny pracownik naukowy Zakładu, niegdyś znakomity sprinter, stał się jedną z ważnych postaci naszej Uczelni, potem rektorem, kontynuując z powodzeniem pracę zapoczątkowaną przez wybitnego praktyka i teoretyka sportu Karola Hoffmanna, zmarłego w 1971 r. Pod koniec lat 60. prace doktorskie pisane były jeszcze pod kierunkiem profesorów innych zakładów. W ten sposób wypromowani zostali Janusz Jackowski (1967), Eugeniusz Wachowski (1967) i Janusz Ludka (1967). W latach 70. prof. Z. Stawczyk przejął opiekę nad doktorantami, czego efektem były dysertacje Bogdana Poprawskiego (1975), Marii Szudrowicz (1976), Gerarda Gramse (1977), Zygmunta Michalskiego (1978), Aleksandra Kucharskiego (1979) i Mirosławy Kutzner (1980). W tej samej dekadzie ogromnym sukcesem doc. dra Janusza Jackowskiego było skupienie w Uczelni i otoczenie opieką wybitnych lekkoatletów, którzy w okresie studiów zdobywali medale olimpijskie i inne mistrzowskie laury.
1981 – 2005
Ostatnie lata PRL* i pierwsze lata transformacji ustrojowej nie były łatwe dla Zakładu. Opuściło go kilkoro długoletnich, doświadczonych pracowników. Prof. Zdobysław Stawczyk osiągnął wiek emerytalny, ograniczając stopniowo swoją działalność naukową, by wreszcie opuścić Uczelnię, z którą był związany od 1946 r. (zmarł w 2005 r.). W 1993 r. kierownictwo Zakładu przejął dr Zygmunt Michalski, najstarszy wówczas stopniem naukowym i stażem pracy, i pełnił tę funkcję przez 15 lat do 2008 r. Została podtrzymana ciągłość pracy dydaktycznej i szkoleniowej, lecz brak samodzielnego pracownika nauki spowodował, że młodzi asystenci z konieczności zwrócili się, jak dawniej, ku innym jednostkom Uczelni, poszukująć opieki merytorycznej i tematów badawczych. Po kilku latach wytężonej pracy znów stopniowo zaczęła powiększać się grupa doktorów nauk o kulturze fizycznej, w której znaleźli się Jacek Biernacki (1996), Krzysztof Kusy (2000), Jarosław Miśko (2001), Sławomir Marszałek (2003) i Jacek Zieliński (2004).
* Polska Rzeczpospolita Ludowa, oficjalna nazwa państwa polskiego w latach 1952–1989
2006 – 2013
Lata te nacechowane były bardzo dynamicznym "odrodzeniem" naukowym Zakładu. Pierwszym poważnym zwiastunem i swego rodzaju przełomem była anglojęzyczna monografia K. Kusego i J. Zielińskiego „Masters athletics” (2006), oryginalne dzieło opisujące społeczne, zdrowotne i praktyczne aspekty uprawiania sportu wyczynowego w kategoriach wiekowych 35-100 lat. Wydana w poznańskiej AWF pozycja zbiegła się nieprzypadkowo z organizowanymi z inicjatywy autorów książki 15. Mistrzostwami Europy Weteranów w Lekkiej Atletyce w Poznaniu. Zawody, które zgromadziły ok. 3 tys. zawodników z całego kontynentu, były nie tylko polem działań organizacyjnych, lecz przede wszystkim okazją do wytężonej pracy naukowo-badawczej. Międzynarodowy zespół z naszym udziałem rozpoczął wówczas realizację tematu badawczego „Biomedyczne, motoryczne i społeczno-psychologiczne charakterystyki weteranów lekkiej atletyki w kontekście zdrowia i aktywności fizycznej”. Zebrano niezwykle obszerny materiał obejmujący zagadnienia z wielu obszarów wiedzy, stanowiący bogate źródło analiz. Ten i kolejne z powodzeniem realizowane projekty badawcze usytuowały Zakład Lekkiej Atletyki wśród najlepszych jednostek naukowo-dydaktycznych AWF Poznań. Wyrazem tego są liczne publikacje z tego okresu w międzynarodowych czasopismach indeksowanych w bazie Journal Citation Reports (tzw. "lista filadelfijska"), rosnąca stopniowo liczba cytowań tych artykułów i uzyskane pokaźne granty z Ministerstawa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Narodowego Centrum Nauki. Ponadto po raz pierwszy w historii Zakładu pojawiło się w nim jednocześnie dwóch samodzielnych pracowników nauki - w 2013 r. Jacek Zieliński i Krzysztof Kusy (od 2008 r. kierownik Zakładu) uzyskali stopnie doktora habilitowanego w dziedzinie nauk o kulturze fizycznej.
2014 – 2021
Skumulowany we wcześniejszym okresie znaczący potencjał naukowy i współpraca ze środowiskiem sportowym zaprocentował, pozwalając na urzeczywistnienie kolejnych ambitnych zamierzeń. W 2014 r., dzięki ww. grantom, w Zakładzie powstaje wszechstronne, znakomicie wyposażone Laboratorium Analizy Ruchu Człowieka 'LaBthletics', dysponujące nowoczesną aparaturą diagnostyczną w zakresie wydolności fizycznej, analizy ruchu, metabolizmu wysiłkowego, elektromiografii, składu ciała i innych aspektów. Oficjalne otwarcie odbywa się 8 grudnia 2014 r., choć pierwsze badania są prowadzone już pod koniec lipca. Jest to jedno z najlepiej wyposażonych laboratoriów tego typu w Polsce. Zaawansowany sprzęt pozwala nie tylko na pomiary stacjonarne, ale przede wszystkim na monitorowanie wysiłku w rzeczywistych warunkach treningowych i podczas symulowanej rywalizacji sportowej. Zostaje podjęta stała współpraca z wybitnymi polskimi trenerami i zawodnikami klasy mistrzowskiej różnych dyscyplin sportu, mająca na celu wspomaganie procesu treningowego i doprowadzenie do wysokich osiągnięć sportowych podczas imprez najwyższej rangi (igrzyska olimpijskie, mistrzostwa świata). Uzyskane wyniki badań publikowane są w prestiżowych czasopismach o zasięgu światowym, w tym w 2015 r. dwa artykuły na zaproszenie w specjalistycznym amerykańskim kwartalniku Exercise and Sport Sciences Reviews. Od 1.10.2015 r. dr hab. Jacek Zieliński zostaje powołany na stanowisko profesora nadzwyczajnego AWF, a od 1.10.2016 r. na stanowisko kierownika nowo utworzonej Katedry Kinezjologii Sportu na Wydziale Wychowania Fizycznego, Sportu i Rehabilitacji. Rektor powierza dr. hab. Krzysztofowi Kusemu funkcję kierownika Studium Doktoranckiego (potem Szkoły Doktorskiej) na kadencję 2016-2020, a od 2017 r. stanowisko profesora AWF. Obaj zasiadają w radach naukowych AWF w Poznaniu (2016-2020) oraz Instytutu Sportu w Warszawie (2017-2020). Krzysztof Kusy jest też członkiem z wyboru Komitetu Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej Polskiej Akademii Nauk (2015‒2018). W 2016 r. następuje zmiana nazwy na Zakład Lekkiej Atletyki i Przygotowania Motorycznego, co odzwierciedla poszerzenie zarówno zainteresowań naukowych, jak i oferty dydaktycznej dla studentów, szczególnie na specjalnościach Trener Przygotowania Fizycznego i Trener Osobisty. W 2017 r. następuje rozbudowa laboratorium 'LaBthletics', które zyskuje nowe pomieszczenia, aparaturę i wystrój. W otwarciu, poza rektorem AWF, współpracownikami i nami biorą udział zaproszeni goście - ogólnopolskie władze AZS oraz wybitni trenerzy. Przy tej okazji promowany jest i wręczany zainteresowanym praktyczny przewodnik autorstwa naszego zespołu, "Nowoczesne metody diagnostyczne w sporcie", rezultat grantów i oryginalnych badań, zawierający przekazaną w przystępny sposób wiedzę, w tym awangardowe, nowatorskie metody oceny statusu treningowego zawodników wypracowane w naszym zespole, np. wykorzystanie stężenia hipoksantyny we krwi, precyzyjnego i uniwersalnego biomarkera. W kolejnym roku przewodnik ten przekształca się w nowatorskie, obszerne wydawnictwo "Diagnostyka w sporcie. Podręcznik nowoczesnego trenera" współautorstwa 25 specjalistów, zyskujący uznanie wśród specjalistów i uczelni sportowych w całym kraju. Wokół Zakładu skupia się coraz większe grono doktorantów i współpracowników z innych zakładów i katedr. Dochodzi do nawiązania cennej współpracy z jednostkami naukowymi w Polsce: Uniwersytetami Medycznymi w Poznaniu i Gdańsku czy Politechniką Łódzką, która owocuje wspólnymi grantami NCN i NCBiR oraz publikacjami. Na początku 2020 r. zakład wzmocniła trójka znakomitych badaczy, która przeszła z AWFiS Gdańsk: prof. dr hab. Ewa Ziemann, prof. AWF dr hab. Giovanni Lombardii oraz prof. AWF dr hab. Robert Olek, którzy wnieśli włane granty i doktorantów. Rok 2020, pomimo ogarniającej Polskę i świat pandemii wirusa COVID-19, zakończył się znakomitym wynikiem publikacyjnym w postaci niemal 40 artykułów naukowych w indeksowanych międzynarodowych czasopismach, dających 1/4 dorobku całej Uczelni mierzonego ministerialną punktacją. W 2021 r. Jacek Zieliński uzyskuje z rąk Prezydenta Rzeczypospolitej tytuł profesora zwyczajnego w dyscyplinie nauk o kulturze fiyzycznej.
Trenerzy i zawodnicy
Nie sposób nie wspomnieć o dokonaniach trenerskich i sportowych pracowników, studentów i absolwentów Uczelni na polu lekkiej atletyki. Związani z Zakładem Lekkiej Atletyki trenerzy i ich podopieczni zawsze współtworzyli sukcesy sportowe, wykorzystując metody naukowe i własne doświadczenia praktyczne. Prezentowali wysoki poziom szkoleniowy i mogli się pochwalić spektakularnymi osiągnięciami w sporcie wyczynowym w Polsce i na świecie, a także wytrwałą „pracą u podstaw” z dziećmi i młodzieżą oraz współpracą z instytucjami wychowawczo-oświatowymi, wychodząc naprzeciw potrzebom środowiska lokalnego. Wśród nas byli i są trenerzy kadry narodowej, wychowawcy mistrzów, medalistów i rekordzistów igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata, Europy i Polski. Najwieksze sukcesy odnosili: Czesław Cybulski, Karol Hoffman, Janusz Jackowski, Zofia Leszner, Janusz Ludka, Tadeusz Osik, Jan Panzer, Bogdan Poprawski, Zdobysław Stawczyk, Eugeniusz Wachowski, Włodzimierz Wegwerth.
Nie dziwi zatem, że lekkoatleci to połowa sportowców w Galerii Mistrzów zdobiącej hall Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Najwybitniejsi lekkoatleci, w tym wielu olimpijczyków, studiujący w Studium WF UP, WSWF i AWF Poznań to (w kolejności alfabetycznej):
Andrzej Badeński (400 m), Barbara Bakulin (sprint), Jan Balachowski (sprint), Witold Baran (biegi średnie), Dariusz Bednarski (skok wzwyż - masters), Zofia Bielczyk (100m przez płotki), Roland Brehmer (biegi długie), Anna Bukis (biegi średnie), Gogdan Bułakowski (chód sportowy), Grzegorz Cybulski (skok w dal), Edward Czernik (skok wzwyż), Jacek Damszel (rzut oszczepem), Ewa Długołęcka (sprint), Helena Fliśnik (sprint), Ryszard Garnys (trójskok), Gerard Gramse (sprint), Bogdan Grzejszczak (sprint), Jerzy Hewelt (400m przez płotki), Karol Hoffmann (skoki), Danuta Hołowińska (skok wzwyż),Tadeusz Janczenko (dziesięciobój), Jolanta Januchta (biegi średnie), Zbigniew Jaremski (400m), Daniela Jaworska-Tarkowska (rzut oszczepem), Marek Jóźwik (110m przez płotki), Adam Kaczor (sprint), Elżbieta Katolik (400-1500 m), Ryszard Katus (dziesięciobój), Mariusz Klimczyk (skok o tyczce), Ireneusz Kluczek (400m), Władysław Komar (pchnięcie kulą), Daria Korczyńska (sprint), Waldemar Korycki (sprint), Jerzy Kowalski (400m), Jerzy Kowol (biegi długie), Władysław Kozakiewicz (skok o tyczce), Tadeusz Kulczycki (400m przez płotki), Andrzej Kupczyk (biegi średnie), Lucyna Langer-Kałek (100m przez płotki), Arkadiusz Lechowicz (rzut oszczepem), Krzysztof Linkowski (biegi średnie), Bronisław Malinowski (3000m z przeszkodami), Bogusław Mamiński (3000m z przeszkodami), Wiesław Maniak (sprint), Kazimierz Maranda (3000m z przeszkodami), Ryszard Marczak (maraton), Kamil Masztak (sprint), Hieronim Mazurkiewicz (biegi długie), Łukasz Nowak (chód sportowy), Zdzisław Nowak (skok w dal), Teresa Nowak-Nikityn (100 m przez płotki), Zbigniew Orywał (biegi średnie), Jan Pusty (110m przez płotki), Kazimiera Rykowska (rzut dyskiem), Wiesław Sierański (rzut oszczepem), Zdzisław Sobora (trójskok), Zdobysław Stawczyk (sprint), Urszula Styranka-Jóźwiak (sprint), Edward Szklarczyk (3000 m z przeszkodami), Stanisław Szudrowicz (skok w dal), Anna Szymul (sprint), Tadeusz Ślusarski (skok o tyczce), Daniela Tarkowska-Jaworska (rzut oszczepem), Roman Tkaczyk (biegi średnie), Eugeniusz Wachowski (rzut dyskiem), Anita Włodarczyk (rzut młotem), Kazimierz Zimny (biegi długie), Józef Ziubrak (biegi długie).
Opracował: Krzysztof Kusy
W odniesieniu do lat 1919-1979 wykorzystano i zaadaptowano fragmenty pracy autorstwa Z. Stawczyka i M. Szudrowicz "Zakład Lekkiej Atletyki w 60-leciu akademickiego nauczania wychowania fizycznego". Monografia nr 173, AWF Poznań 1979.